Karta Praw Rodziny
UCHWAŁA SEJMU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
z dnia 21 października 2016 r.
w sprawie ustanowienia Dnia Praw Rodziny
Sejm Rzeczypospolitej Polskiej zatroskany o przyszłość rodziny opartej
na trwałym związku mężczyzny i kobiety, otwartym na przekazywanie życia
i zaspokojenie podstawowych potrzeb małżonków i dzieci, ustanawia dzień
22 października Dniem Praw Rodziny.
Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, uznając, że fundament bytu i rozwoju
Państwa Polskiego stanowi rodzina, zachęca wszystkich obywateli,
instytucje oraz władze do stałej troski o prawa rodzin. Jednocześnie
Sejm Rzeczypospolitej Polskiej wzywa wszystkie rodziny do
komplementarnego wypełniania ich zadań oraz obrony i umacniania
należnych im praw.
Sejm Rzeczypospolitej Polskiej dołoży wszelkich starań, aby poprzez
stanowienie odpowiedniego prawa polskie rodziny mogły czuć się
bezpiecznie, trwając w przeświadczeniu o stałej trosce państwa o ich byt
materialny oraz wszechstronny rozwój.
Marszałek Sejmu RP
Marek Kuchciński
KARTA PRAW RODZINY
przedłożona przez Stolicę Apostolską wszystkim ludziom, instytucjom
i władzom zainteresowanym misją rodziny w świecie współczesnym
WPROWADZENIE
„Karta Praw Rodziny” powstała na życzenie wyrażone przez Synod
Biskupów, który odbywał się w Rzymie w 1980 r. i był poświęcony
„Zadaniom chrześcijańskiej rodziny we współczesnym świecie” (por.
Propositio n. 42). Jego Świątobliwość papież Jan Paweł II w adhortacji
apostolskiej Familiaris consortio (n. 46) podjął życzenie Synodu
i zobowiązał Stolicę Apostolską do opracowania „Karty Praw Rodziny” po
to, aby mogła być ona przedłożona zainteresowanym środowiskom i władzom.
Ważne jest właściwe zrozumienie natury i stylu przedstawionej tutaj
„Karty”. Dokument ten nie stanowi wykładu teologii dogmatycznej czy
moralnej na temat małżeństwa i rodziny, chociaż wyraża myśl Kościoła
w tej dziedzinie. Nie jest także kodeksem postępowania, przeznaczonym
dla zainteresowanych osób czy instytucji. Również nie jest to zwykła
deklaracja teoretycznych zasad dotyczących rodziny. Celem „Karty” jest
przedstawienie wszystkim współczesnym chrześcijanom i niechrześcijanom
ujęcia – na tyle pełnego i uporządkowanego, na ile to było możliwe –
podstawowych praw właściwych owej naturalnej i powszechnej
społeczności, jaką jest rodzina.
Przedstawione w „Karcie” prawa są wyrażone w niej ze świadomością, kim
jest człowiek i czym są wspólne wartości całego rodzaju ludzkiego. Wizja
chrześcijańska jest w niej obecna jako światło Objawienia Bożego, które
oświeca naturalną rzeczywistość rodziny. Prawa w niej zawarte wypływają
ostatecznie z tego prawa, które zostało wpisane przez Stwórcę w serce
każdego człowieka. Społeczeństwo jest powołane do obrony tych praw
przed jakimkolwiek ich naruszeniem oraz do poszanowania ich i szerzenia
tego, co się składa na ich integralną treść. Przedstawione tu prawa
winny być rozpatrywane zgodnie ze specyficznym charakterem „Karty”.
W niektórych wypadkach są to normy ściśle wiążące prawnie; w innych –
postulaty i zasady odnoszące się do prawodawstwa, jakie winno być
stworzone, i do rozwoju polityki rodzinnej. Zawsze są profetycznym
wezwaniem na rzecz instytucji rodziny, wymagającej szacunku oraz
ochrony przed wszelkiego rodzaju uzurpacją.
Prawie wszystkie zawarte tu zasady można zresztą znaleźć w innych
dokumentach, zarówno w dokumentach Kościoła, jak i w dokumentach
wspólnoty międzynarodowej. Celem niniejszej „Karty” jest dostarczenie
lepszego i bardziej precyzyjnego ich opracowania oraz zebranie ich
w organiczną, porządkową i usystematyzowaną całość. Do tekstu dołączono
wykaz „Źródeł i materiałów”, do których się odwoływano i z których
zaczerpnięto niektóre sformułowania.
Obecnie „Kartę Praw Rodziny” przedstawia Stolica Apostolska, centralna
i najwyższa instytucja władzy Kościoła katolickiego. Dokument został
ubogacony bardzo wieloma uwagami i sugestiami, stanowiącymi owoc
szerokiej konsultacji przeprowadzonej wśród członków Konferencji
Episkopatów całego Kościoła, jak również wśród znawców tej dziedziny
reprezentujących różne kultury. „Karta” jest skierowana przede
wszystkim do rządów. Potwierdzając, dla dobra społeczeństwa, powszechną
świadomość podstawowych praw rodziny, „Karta” dostarcza tym wszystkim,
którzy dzielą odpowiedzialność za wspólne dobro, model i punkt
odniesienia dla opracowania ustawodawstwa i polityki rodzinnej oraz
ukierunkowanie dla programów działania.
Równocześnie Stolica Apostolska przedkłada z całym zaufaniem ten
dokument międzynarodowym organizacjom rządowym, które, z racji swej
kompetencji oraz ze względu na działalność podejmowaną dla obrony
i popierania praw człowieka, nie mogą nie dostrzegać łamania
podstawowych praw rodziny czy godzić się na ich łamanie.
Oczywiście „Karta” jest skierowana także do samych rodzin: celem jej
jest umocnienie w nich świadomości niezastąpionej roli i miejsca, jakie
zajmuje rodzina; pragnie zachęcić rodziny do łączenia się między sobą
dla obrony i umacniania swych praw; jest dla rodzin zachętą do
wypełniania ich zadań tak, by w dzisiejszym świecie rola rodziny była
coraz wyraźniej ceniona i uznawana.
Wreszcie „Karta” zwraca się do wszystkich, mężczyzn i kobiet, aby mając
na uwadze obecne i przyszłe dobro ludzkości, uczynili wszystko dla
zapewnienia ochrony praw rodziny i umocnienia instytucji rodziny.
Stolica Apostolska, ogłaszając niniejszą „Kartę”, oczekiwaną przez
przedstawicieli Episkopatów całego świata, zwraca się ze szczególnym
apelem do wszystkich członków Kościoła i wszystkich instytucji
kościelnych, aby z całą mocą dali świadectwo chrześcijańskiemu
przekonaniu, że nic nie jest w stanie zastąpić rodziny w wypełnianiu jej
misji, oraz by starali się zapewnić rodzinom i rodzicom niezbędne
oparcie i pomoc w wypełnianiu zadań, które Bóg im powierzył.
WSTĘP
Stwierdzając, że:
A. prawa ludzkie, chociaż ujęte jako prawa jednostki, posiadają
podstawowy wymiar społeczny, wyrażający się w sposób zasadniczy
i przyrodzony w rodzinie;
B. rodzina zbudowana jest na małżeństwie, głębokim i uzupełniającym się
związku mężczyzny i kobiety, który opiera się na nierozerwalnej więzi
małżeństwa zawartego dobrowolnie i publicznie, otwartego na
przekazywanie życia;
C. małżeństwo jest instytucją naturalną, wyłącznie jemu powierzona jest
misja przekazywania życia;
D. rodzina, związek naturalny, pierwotny w stosunku do państwa czy
jakiejkolwiek innej wspólnoty, posiada swoje własne, niezbywalne prawa;
E. rodzina, będąca czymś znacznie więcej niż tylko zwykłą jednostką
prawną, społeczną czy ekonomiczną, stanowi wspólnotę miłości
i solidarności, jedyną pod względem możliwości nauczania
i przekazywania wartości kulturalnych, etycznych, społecznych, duchowych
i religijnych, istotnych dla rozwoju i powodzenia własnych członków oraz
społeczeństwa;
F. rodzina jest miejscem spotkania różnych pokoleń, które pomagają
sobie wzajemnie w osiąganiu pełniejszej mądrości życiowej oraz
w godzeniu praw poszczególnych osób z wymaganiami życia społecznego;
G. rodzina i społeczeństwo, połączone ze sobą żywotnymi i organicznymi
więzami, uzupełniają się w funkcji obrony i rozwoju dobra wszystkich
ludzi i każdego człowieka;
H. doświadczenie różnych kultur na przestrzeni wieków unaoczniło
konieczność uznawania i obrony instytucji rodziny przez społeczeństwo;
I. społeczeństwo, a w szczególności państwo i organizacje
międzynarodowe, winny czynić wszystko, co możliwe, celem zabezpieczenia
wszelkiej pomocy – politycznej, ekonomicznej, społecznej i prawnej –
niezbędnej do umocnienia jedności i stabilności rodziny, tak aby mogła
ona sprostać swym specyficznym zadaniom;
J. prawa, podstawowe potrzeby, powodzenie i wartości rodziny, choć
w wielu przypadkach są coraz lepiej chronione, często jednak nie są
uznawane, a nawet są zagrożone przez różne ustawy, instytucje
i programy społeczno-ekonomiczne;
K. wiele rodzin jest zmuszonych do życia w warunkach ubóstwa, które
uniemożliwiają wypełnianie przez nie z godnością ich roli;
L. Kościół katolicki, świadom tego, że dobro człowieka, społeczeństwa
i samego Kościoła związane jest z życiem rodziny, zawsze uważał, że
jego posłannictwem jest głoszenie wszystkim wpisanego w naturę ludzką
zamysłu Bożego, dotyczącego małżeństwa i rodziny, popieranie ich
i obrona przed jakimikolwiek atakami;
M. Synod Biskupów, zebrany w 1980 r., wyraźnie zalecił opracowanie
„Karty Praw Rodziny” i przedłożenie jej wszystkim zainteresowanym.
Stolica Apostolska, po opinii Konferencji Episkopatów, przedkłada
obecnie Kartę Praw Rodziny i wzywa wszystkie państwa, organizacje
międzynarodowe oraz wszystkie instytucje i osoby zainteresowane do
szanowania tych praw, do zapewnienia rzeczywistego ich uznania
i przestrzegania.
ARTYKUŁ 1
Każdy człowiek ma prawo do swobodnego wyboru drogi życiowej, a więc do
zawarcia związku małżeńskiego i założenia rodziny albo do pozostawania
w stanie bezżennym.
a) Każdy mężczyzna i każda kobieta, po osiągnięciu wieku odpowiedniego
do zawarcia małżeństwa i posiadający niezbędne do jego zawarcia
zdolności, ma prawo do pobrania się i założenia rodziny, bez żadnej
dyskryminacji; ustawowe ograniczenia tego prawa, stałe lub czasowe,
mogą być wprowadzane jedynie wówczas, gdy wypływają z obiektywnych
i poważnych wymagań samej instytucji małżeństwa oraz jego znaczenia
publicznego i społecznego; w każdym przypadku muszą one szanować
godność i podstawowe prawa człowieka.
b) Ci, którzy zamierzają się pobrać i założyć rodzinę, mają prawo
oczekiwać ze strony społeczeństwa zapewnienia im takich warunków
moralnych, wychowawczych, społecznych i ekonomicznych, które pozwolą
im z całą świadomością i odpowiedzialnością wykonywać prawo do małżeństwa.
c) Władze publiczne winny wspierać instytucjonalną wartość małżeństwa;
związki pozamałżeńskie nie mogą być stawiane na równi z małżeństwami
zawartymi w sposób właściwy.
ARTYKUŁ 2
Małżeństwo może zostać zawarte wyłącznie za dobrowolną i obopólną zgodą,
odpowiednio wyrażoną.
a) Doceniając tradycyjną w wielu kręgach kulturowych rolę rodziny
w kierowaniu decyzjami dzieci, należy wystrzegać się wszelkiego
przymusu, który przeszkadzałby w wyborze określonej osoby na współmałżonka.
b) Przyszli małżonkowie posiadają prawo do wolności religijnej; tak więc
żądanie odrzucenia wiary lub zmiany wyznania niezgodnie z sumieniem,
stawiane jako warunek zawarcia małżeństwa, jest pogwałceniem tego prawa.
c) W naturalnym uzupełnianiu się mężczyzny i kobiety oboje oni posiadają
w małżeństwie tę samą godność i równe prawa.
ARTYKUŁ 3
Małżonkowie mają niezbywalne prawo do założenia rodziny i decydowania
o czasie narodzin i liczbie dzieci, uwzględniając w pełni obowiązki
wobec siebie samych, wobec dzieci już narodzonych, rodziny
i społeczeństwa, we właściwej hierarchii wartości i zgodnie
z naturalnym porządkiem moralnym, który wyklucza uciekanie się do
antykoncepcji, sterylizacji, spędzania płodu.
a) Poczynania władz publicznych lub organizacji, zmierzające do
ograniczenia w jakikolwiek sposób wolności małżonków w podejmowaniu
decyzji co do potomstwa, stanowią ciężką obrazę godności ludzkiej
i sprawiedliwości.
b) W stosunkach międzynarodowych pomoc gospodarcza udzielana na rzecz
rozwoju ludów nie może być uzależniana od akceptacji programów
antykoncepcji, sterylizacji czy spędzania płodu.
c) Rodzina ma prawo do pomocy ze strony społeczeństwa w tym, co dotyczy
wydania na świat i wychowywania dzieci. Małżeństwa wielodzietne mają
prawo do odpowiedniej pomocy i nie mogą być poddawane dyskryminacji.
ARTYKUŁ 4
Życie ludzkie, od samego poczęcia, bezwzględnie winno być otoczone
troską i szacunkiem.
a) Spędzanie płodu jest bezpośrednim pogwałceniem podstawowego prawa
każdej istoty ludzkiej – prawa do życia.
b) Poszanowanie dla godności ludzkiej wyklucza jakiekolwiek manipulacje
eksperymentalnie dokonywane na ludzkim embrionie lub inne jego
wykorzystywanie.
c) Każda interwencja w dziedzictwo genetyczne osoby ludzkiej, której
celem nie jest korekta anomalii, stanowi pogwałcenie prawa do
nienaruszalności fizycznej i pozostaje w sprzeczności z dobrem rodziny.
d) Zarówno przed, jak i po narodzeniu dzieci mają prawo do ochrony
i specjalnej opieki; to samo dotyczy matek w okresie ciąży i –
w rozsądnych wymiarach – po porodzie.
e) Wszystkie dzieci, bez względu na to, czy narodziły się z małżeństwa,
czy też ze związku pozamałżeńskiego, posiadają takie same prawa do
opieki społecznej i do troski o pełny rozwój ich osobowości.
f) Sieroty oraz dzieci pozbawione rodziców czy opiekunów winny być
otoczone przez społeczeństwo szczególną troską. W sprawach dotyczących
adopcji lub przyjęcia dzieci na wychowanie przez inną rodzinę państwo
powinno wprowadzić odpowiednie ustawy prawne, które ułatwią rodzinom
zdolnym do tego przyjęcie dzieci potrzebujących opieki – na stałe lub
czasowo – a jednocześnie uwzględniające naturalne prawa rodziców.
g) Dzieci upośledzone posiadają prawo do tego, by w domu i w szkole mieć
warunki sprzyjające ich ludzkiemu rozwojowi.
ARTYKUŁ 5
Rodzice, ponieważ dali życie dzieciom, mają pierwotne, niezbywalne prawo
i pierwszeństwo do wychowania potomstwa i dlatego muszą być uznani za
pierwszych i głównych jego wychowawców.
a) Rodzice mają prawo do wychowania dzieci zgodnie ze swoimi
przekonaniami moralnymi i religijnymi, z uwzględnieniem tradycji
kulturalnych rodziny, które sprzyjają dobru i godności dziecka; winni
także otrzymywać od społeczeństwa odpowiednią pomoc i wsparcie
konieczne do wypełnienia roli wychowawców.
b) Rodzice mają prawo do swobodnego wyboru szkół lub innych środków
niezbędnych do kształcenia dzieci, zgodnie z włas-
nymi przekonaniami. Władze publiczne winny sprawić, że rozdział dotacji
publicznych będzie rzeczywiście umożliwiał rodzicom korzystanie z tego
prawa, bez nakładania na nich niesprawiedliwych ciężarów. Rodzice nie
powinni, w sposób bezpośredni czy pośredni, być zmuszani do dodatkowych
wydatków, co stanowiłoby niesprawiedliwą przeszkodę lub ograniczenie
możliwości korzystania z tego uprawnienia.
c) Rodzice mają prawo do tego, że ich dzieci nie będą musiały uczęszczać
do szkół, które nie zgadzają się z ich własnymi przekonaniami
moralnymi i religijnymi. W szczególności wychowanie seksualne,
stanowiące podstawowe prawo rodziców, winno dokonywać się zawsze pod ich
troskliwym kierunkiem, zarówno w domu, jak i w wybranych
i kontrolowanych przez nich ośrodkach wychowawczych.
d) Naruszane są prawa rodziców, gdy państwo narzuca obowiązkowy system
wychowania, z którego zostaje usunięta całkowicie formacja religijna.
e) Podstawowe prawo rodziców do wychowywania dzieci powinno być
wspierane przez rozmaite formy współpracy rodziców z nauczycielami
i kierownictwem szkoły, a w szczególności przez dopuszczenie obywateli
do uczestnictwa w działalności szkoły oraz w określaniu i wprowadzaniu
w życie polityki wychowawczej.
f) Rodzina ma prawo wymagać, by sta-
nowiły pozytywne budowania i by wspierały podstawowe wartości rodziny.
Jednocześnie rodzina ma prawo do odpowiedniej ochrony, a w szczególności
do ochrony swych najmłodszych członków przed ujemnymi wpływami
i nadużyciami ze strony środków przekazu.
ARTYKUŁ 6
Rodzina ma prawo istnieć i rozwijać się jako rodzina,
a) Władze publiczne winny uznawać i wspierać godność, słuszną
niezależność, intymność, integralność i stałość każdej rodziny.
b) Rozwód narusza samą instytucję małżeństwa i rodziny.
c) System rodziny wielkiej, tam, gdzie istnieje, winien być otaczany
szacunkiem i opieką, by mógł lepiej wypełniać swoją tradycyjną funkcję
w zakresie solidarności i wzajemnej pomocy, przy jednoczesnym uznawaniu
praw małej rodziny i godności każdego z jej członków jako osoby.
ARTYKUŁ 7
Każdej rodzinie przysługuje uprawnienie do swobodnego organizowania
życia religijnego w ognisku domowym pod kierunkiem rodziców, jak również
prawo do publicznego wykonywania i głoszenia swojej wiary,
uczestniczenia w kulcie publicznym oraz swobodnego wyboru programów
wychowania religijnego, bez znoszenia z tego powodu jakiejkolwiek
dyskryminacji.
ARTYKUŁ 8
Rodzina ma prawo do wypełniania swej funkcji społecznej i politycznej
w budowaniu społeczeństwa.
a) Rodziny mają prawo do zrzeszania się z innymi rodzinami
i instytucjami celem właściwego i gorliwego wypełniania swych zadań,
a także dla ochrony praw rodziny, popierania jej dobra
i reprezentowania interesów.
b) Rodziny i zrzeszenia rodzin winny mieć zapewnione prawo do
wypełnienia właściwej im roli w przygotowywaniu i wprowadzaniu w życie
programów gospodarczych, społecznych, prawnych i kulturalnych, mających
wpływ na życie rodzinne.
ARTYKUŁ 9
Rodziny mają prawo oczekiwać od władz publicznych właściwej, nikogo
niedyskryminującej polityki rodzinnej w kwestiach prawnych,
gospodarczych, społecznych i finansowych.
a) Rodziny mają prawo do takich warunków ekonomicznych, które im
zagwarantują odpowiadający ich godności poziom życia i pełny rozwój.
Nie wolno pozbawiać ich prawa do nabywania i posiadania dóbr prywatnych,
które sprzyjałyby stabilizacji życia rodzinnego; prawa dotyczące
dziedziczenia i przekazywania majątku winny respektować potrzeby
i uprawnienia członków rodziny.
b) Rodziny mają prawo spodziewać się, że społeczeństwo, przewidując ich
potrzeby, zapewni im pomoc w nadzwyczajnych wypadkach, takich jak:
przedwczesna śmierć jednego lub obojga rodziców, opuszczenie rodziny
przez jednego z małżonków, w razie wypadku, choroby czy inwalidztwa,
w razie bezrobocia lub wtedy, gdy rodzina musi ponosić dodatkowe ciężary
związane ze starością, niedorozwojem fizycznym czy umysłowym któregoś
ze swych członków, czy też w związku z wychowywaniem dzieci.
c) Osoby starsze mają prawo do tego, by mieć zapewnione miejsce – we włas-
nej rodzinie lub, gdy jest to niemożliwe, w instytucjach do tego
powołanych – gdzie mogłyby dożywać swej starości, wykonując czynności
dostosowane do ich wieku i zapewniające im udział w życiu społecznym.
d) Prawa i potrzeby rodziny, a w szczególności wartość jedności
rodzinnej, winny być uszanowane również w polityce i ustawodawstwie
karnym w taki sposób, aby więźniowie mogli pozostawać w kontakcie
ze swoimi rodzinami, a rodziny w okresie uwięzienia któregoś ze swych
członków otrzymywały niezbędne wsparcie.
ARTYKUŁ 10
Rodziny mają prawo do takiego systemu społecznego i gospodarczego,
w którym organizacja pracy umożliwia członkom rodziny wspólne życie
i nie zagraża jedności, powodzeniu i stabilności rodziny, zapewniając
jednocześnie możliwość zdrowego wypoczynku.
a) Wynagrodzenie za pracę winno być wystarczające do założenia
i godnego utrzymania rodziny, czy to dzięki odpowiedniej płacy,
określonej jako „płaca rodzinna”, czy też dzięki innym środkom
społecznym, jak zasiłki rodzinne bądź wynagrodzenie pracy domowej
jednego z rodziców; powinno być ono takie, aby matka nie była zmuszona
do pracy poza domem
ze szkodą dla życia rodziny, a zwłaszcza wychowywania dzieci.
b) Należy uznać i szanować pracę matki w domu, zgodnie z wartością,
jaką przynosi ona rodzinie i społeczeństwu.
ARTYKUŁ 11
Rodzina ma prawo do mieszkania odpowiedniego dla życia rodzinnego
i dostosowanego do liczby jej członków, w miejscu zapewniającym
podstawowe usługi konieczne do życia rodziny i wspólnoty.
ARTYKUŁ 12
Rodziny migrantów mają prawo do takiej samej ochrony społecznej, jaka
przysługuje innym rodzinom.
a) Rodziny imigrantów mają prawo do poszanowania własnej kultury oraz
do wsparcia i opieki koniecznej dla ich włączenia się we wspólnotę, do
której wnoszą swój wkład.
b) Emigranci zatrudnieni w jakimś kraju mają prawo do jak najszybszego
sprowadzenia swoich rodzin.
c) Uchodźcy mają prawo oczekiwać
ze strony władz publicznych i organizacji międzynarodowych pomocy
w połączeniu się z własnymi rodzinami.
„L’Osservatore Romano” nr 10 –
wersja polska – październik 1983 r.